Kanał Augustowski to zabytek techniki wodnej położony na terytorium dwóch państw - Polski i Białorusi. Znajduje się w północno-wschodniej części Polski i północno-zachodniej części Białorusi. Obecnie trwają prace nad wpisaniem obiektu na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Kanał Augustowski to wodna droga śródlądowa, którą tworzą rzeki i jeziora połączone sztucznymi przekopami wraz z zabudowaniami i urządzeniami hydrotechnicznymi. Obiekt tworzy również strefa krajobrazu, która została zdefiniowana jako obszar 1000 m od brzegów w terenie otwartym oraz 200 m w terenie zabudowanym lub zalesionym
Kanał Augustowski należy do najdłuższych sztucznych dróg wodnych w kraju i jest jednym z najciekawszych zabytków techniki, a jednocześnie dużą atrakcją turystyczną wykorzystywaną obecnie głównie przez kajakarzy i turystyczne statki żeglugi. Ma on charakter liniowy. Łączy Wisłę poprzez dopływ Narwi -Biebrzę, dopływ Niemna - Czarną Hańczę z Niemnem. Kanał powstał w latach 1823-1839 wg projektu polskiego inżyniera gen. I. Prądzyńskiego.
Przebieg Kanału Augustowskiego
Kanał Augustowski jest najbardziej atrakcyjnym szlakiem wodnym ziemi augustowskiej, województwa podlaskiego oraz jednym z najatrakcyjniejszych szlaków wodnych w Polsce. Szlak wykorzystywany jest obecnie do turystyki kajakowej oraz rejsów „białej floty". Łączy dorzecza Wisły i Niemna. Jest zasilany przez wody Czarnej Hańczy, Rospudy i jeziora Serwy. Na szlaku Kanału Augustowskiego znajdują się następujące jeziora: Mikaszówek, Mikaszewo, Krzywe, Paniewo, Orle, Gorczyckie, Serwy, Studzieniczne, Białe, Necko, Rospuda, Sajno.
Za drogę wodną Kanału przyjmuje się odcinek pomiędzy miejscowością Dębowo (Polska) a miejscowością Niemnowo (Białoruś). Ma długość 102 km, z tego 80 km znajduje się na terenie Polski i 22 km na terenie Białorusi. Na całym odcinku Kanału wybudowanych zostało 18 śluz, z czego 14 obecnie znajduje się po stronie polskiej, jedna w pasie granicznym i trzy po strome białoruskiej (do dzisiaj wygląd zbliżony do pierwotnego zachowało 9 śluz, które posiadają oryginalną konstrukcję XIX w.).
Na linię wodną Kanału składa się:
- 45 km sztucznych przekopów.
- 35 km uregulowanych koryt rzecznych (rzeka Netta, Czarna Hańcza Klonownica).
- 22 km jezior (droga wodna biegnie wodami jezior: Necko, Białe Studzieniczne Swoboda, Gorczyckie, Orlego, Paniewo, Krzywe Mikaszewo, Mikaszówek).
- Serwy, Sajno -jeziora zasilające Kanał.
Odcinek Kanału o długości ok. 50 km przebiega przez jeden z największych kompleksów leśnych w Polsce - Puszczę Augustowską (odcinek puszczy o dużej liczbie rezerwatów florystycznych i faunistycznych). Pozostała część Kanału, poniżej jeziora Sajno, przebiega przez tereny podmokłych łąk i bagien Kotliny Biebrzańskiej. Największe znaczenie dla turystyki ma puszczański odcinek Kanału od połączenia z Czarną Hańczą do Augustowa. Odcinek ten przecina gminę Płaska, Nowinka, Augustów oraz miasto Augustów. Południowy „bagienny" odcinek Kanału prowadzi przez obszar gminy Augustów, Bargłów Kościelny oraz Sztabin.
Odcinek Kanału o długości ok. 50 km przebiega przez jeden z największych kompleksów leśnych w Polsce - Puszczę Augustowską (odcinek puszczy o dużej liczbie rezerwatów florystycznych i faunistycznych). Pozostała część Kanału, poniżej jeziora Sajno, przebiega przez tereny podmokłych łąk i bagien Kotliny Biebrzańskiej. Największe znaczenie dla turystyki ma puszczański odcinek Kanału od połączenia z Czarną Hańczą do Augustowa. Odcinek ten przecina gminę Płaska, Nowinka, Augustów oraz miasto Augustów. Południowy „bagienny" odcinek Kanału prowadzi przez obszar gminy Augustów, Bargłów Kościelny oraz Sztabin.
O wyjątkowości Kanału stanowi zachowanie zbliżonych do pierwotnych wymiarów konstrukcji śluz i innych budowli piętrzących, obsługiwanych ręcznie, murów, niezmienionej linii wodnej, stylowych zabudowań mieszkalnych obsługi. Od 1968 r. Kanał Augustowski jest chroniony prawem jako zabytkowy obiekt budownictwa wodnego, zabytek najwyższej rangi krajowej. Ma on wielkie szanse na umieszczenie na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Obecnie Kanał wykorzystywany jest na potrzeby turystyki wodnej: spływów kajakowych, statków spacerowych, rekreacji wczasowej oraz gospodarki wodnej dla potrzeb żeglugi i rolnictwa.
Przebieg trasy Kanału Augustowskiego od rzeki Biebrzy
• 0,0 km - połączenie Kanału Augustowskiego z rzeką Biebrzą na jej 84,20 kilometrze biegu od źródeł.
• 0,0-0,35 km — sztucznie ukształtowany przekop łączący Biebrzę ze śluzą Dębowo.
• 0,35 km — śluza Dębowo, regulująca poziom wody 340 cm, jednokomorowa z mostem drogowym. Wybudowana w latach 1826-1827, po 1946 r. przebudowana. Od śluzy do rzeki Biebrzy biegnie skanalizowana rzeka Netta. Częścią zespołu śluzy są zabudowania śluzowego: murowany dom śluzowego (zbudowany na początku XX) oraz budynki gospodarcze.
• 0,35 km —jaz zastawkowy.
• 0,35-10,95 km - Kanał biegnie uregulowanym korytem rzeki Netty.
• 10,95-13,20 km - sztuczny przekop Kanału, równolegle do rzeki Netty.
• 13,20 km — zespół śluzy Sosnowo. Śluza jednokomorowa, betonowa, odbudowana w 1948 r., regulująca różnice poziomów wody 290 cm. Częścią zespołu śluzy są zabudowania śluzowego.
• 13,20-19,25 - sztuczny przekop Kanału, równoległy do rzeki Netty.
• 19,25 km - śluza Borki, zbudowana w 1948 r. od podstaw po zniszczeniach wojennych. Śluza jednokomorowa z mostem drogowym oraz zabudowaniami śluzowego.
• 19,5 km —jaz betonowy, zastawkowy.
• 19,35-27,10 km - sztuczny przekop Kanału, równoległy do rzeki Netty.
• 26,60 km - połączenie Kanału z odpływem z jazu Białobrzegi.
• 27,10 km — śluza Białobrzegi wraz z zabudowaniami śluzowego. Śluza jednokomorowa, betonowa, zbudowana w latach 1956-1960.
• 27,60 km - upust Sojownica odprowadzający nadmiar wody ze stanowiska Białobrzegi - Augustów do jeziora Sajno.
• 31,70 km - most drogowy na trakcie Łomża - Grodno.
• 32,50 km — śluza Augustów, wybudowana w 1947 r., betonowa, jednokomorowa. W sąsiedztwie most drogowy na drodze Augustów-Suwałki, port i przystań, na sztucznie uformowanym półwyspie zabudowania administracyjne i portowe.
• 32,50 km — jaz piętrzący, który steruje odpływem z jeziora Necko do jeziora Sajno. Od tego kilometra zaczyna się tzw. „odcinek wschodni Kanału".
• 32,50-43,50 km - Kanał początkowo biegnie sztucznie wykopanym kanałem a następnie jeziorami: Necko - długość trasy 1,6 km i Białe - długość trasy 6,7 km. Pozostały odcinek to sztuczny kanał.
• 33,40 km — most drogowy o znaczeniu lokalnym.
• 36,40 km - most drogowy na trasie Szczebra-Augustów.
• 43,50 km - most drogowy Augustów-Sejny.
• 43,50 km - śluza Przewieź. Śluza jednokomorowa o zachowanej oryginalnej konstrukcji z czasów budowy 1826-1827. Piętrzenie 145 cm. W latach 1993-1995 śluza została gruntownie odrestaurowana.
• 43,50-47,50 km - trasa prowadzi krótkim kanałem oraz przez jezioro Studzi eniczne.
• 47,40 km - śluza Swoboda, jednokomorowa. Nad śluzą mostek o znaczeniu lokalnym. Piętrzenie 100 cm.
• 47,40-57,00 km - od śluzy Swoboda do śluzy Gorczyca przekop sztuczny Kanału, który stanowi stanowisko szczytowe Kanału. Na trasie Kanału leżą dwa jeziora: Swoboda i Gorczyckie.
• 57,00 km - śluza Gorczyca. Zbudowana w 1828 r., jednokomorowa wraz z zabudowaniami śluzowego, nad nią usytuowany most drogowy. Poza licówką i fragmentami ścian zachowała pierwotną konstrukcję. W latach 1997-2003 przeprowadzono na śluzie kompleksowe prace restauratorskie.
• 57,00-60,90 km - odcinek krótkich kanałów sztucznych i jezior: Orlego i Paniewo.
• 60,90 km - śluza Paniewo, schodkowa, dwukomorowa, zbudowana w latach 1826-1828. Piętrzenie 665 cm. Zrekonstruowana w latach 1974-1979. Częścią zespołu śluzy są zabudowania śluzowego.
• 60,90-63,00 km - Kanał biegnie jeziorem Krzywe, później przekopem do jeziora Mikaszewo.
• 63,00 km - śluza Perkuć zbudowana w latach 1827-1828, jednokomorowa. Piętrzenie 295 cm. Nad śluzą znajduje się most drogowy o znaczeniu lokalnym. W sąsiedztwie zabudowania śluzowego.
• 63,00-69,10 km - trasa biegnie krótkim kanałem, a następnie przez jezioro Mikaszewo, Mikaszewo Małe i staw Mikaszówka.
• 69,10 km - śluza Mikaszówka, zbudowana została w 1828 r., jednokomorowa.
• 70,30 km - śluza Sosnówek wraz z zabudowaniami śluzowego, jednokomorowa. Piętrzenie 270 cm. Nad śluzą niewielki mostek.
• 70,50 km - krótki przekop łączący Kanał z rzeką Czamą Hańczą. Od tego miejsca Kanał biegnie skanalizowanym korytem Czarnej Hańczy.
• 74,40 km - śluza Tartak wraz z zabudowaniami śluzowego. Śluza wybudowana w latach 1837-1838, jednokomorowa, nad nią most drogowy o znaczeniu lokalnym. Piętrzenie 200 cm.
• 77,40 km - śluza Kudrynki z zabudowaniami śluzowego. Śluza jednokomorowa, nad nią most drogowy o znaczeniu lokalnym. Piętrzenie 220 cm, obecnie remontowana.
• 80,00 km - granica polsko-białoruska, biegnie na 3,5 km kanału.
• 80,00-83,40 km - odcinek biegnący w pasie granicznym między Polską a Białorusią.
• 81,75 km - śluza Kurzyniec, jednokomorowa, leżąca w pasie granicznym. Obecnie prowadzone są prace restauratorskie. Piętrzenie 220 cm.
• 83,40 km - granica państwa.
• 83,40-85,00 km - Kanał biegnie uregulowaną rzeką Czarną Hańczą.
• 83,40 km - jaz Wołkuszek.
• 85,00 km — śluza Wołkuszek, jednokomorowa. Obecnie prowadzone są pracerestauratorskie. Piętrzenie 365 cm.
• 85,00-91,50 km - Kanał biegnie skanalizowanym korytem Czarnej Hańczy.
• 94,60-101,20 km - Kanał prowadzony jest sztucznym przekopem, zasilany wodami Czarnej Hańczy.
• 101,20 km - ostatnia śluza Kanaru Augustowskiego - Niemnowo, trzykomorowa. Piętrzenie 980 cm. Powyżej śluzy około 1,5 km znajduje się jaz upustowy Kurku', Śluza połączona z Niemnem przekopem, obecnie trwają na niej prace restauratorskie.
